Tory historii - miasto zaprasza na wyjątkowe wydarzenie

Tramwaj z kawałkiem historii

Jednym z głównych punktów wydarzenia będzie prezentacja wyjątkowego przedwojennego tramwaju typu A, który kursował na terenie getta warszawskiego.

Wagon o numerze taborowym 110 został wyprodukowany w hamburskiej fabryce Falkenried w 1907 roku w ramach kontraktu na elektryfikację sieci tramwajowej Warszawy zawartego w 1905 roku z firma Siemens-Schuckert.

Tramwaj był wykorzystywany w ruchu pasażerskim do czasu II wojny światowej. Podczas okupacji kursował po obszarze getta, obsługując linię oznaczoną gwiazdą Dawida. Wagon spłonął podczas Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu działań wojennych wózek oraz rama zostały wykorzystane do zbudowania tramwaju technicznego transportowego, który był eksploatowany do 2019 roku.

Jesienią 2021 roku zapadła decyzja obudowy tramwaju do wersji pasażerskiej z lat 30 XX wieku na bazie zachowanego oryginalnego wózka i ramy. Rekonstrukcja została wykonana w warsztatach Tramwajów Warszawskich przy użyciu materiałów i technologii stosowanych w okresie międzywojennym i zakończyła się jesienią 2023 roku.

- Ze względu na delikatność konstrukcji oraz wartość historyczną, tramwaj na co dzień pozostaje pod opieką konserwatorską Tramwajów Warszawskich i nie jest eksponowany na otwartej przestrzeni. Historyczny pojazd – jako wyjątkowy świadek historii – będzie wykorzystywany do wydarzeń edukacyjnych i muzealnych organizowanych przez MGW — przekazuje Witold Urbanowicz, rzecznik prasowy Tramwajów Warszawskich.

Odwiedzający, w czasie dnia otwartego, będą mogli również zobaczyć inne zabytkowe wagony z kolekcji historycznego taboru Tramwajów Warszawskich: A nr 43 z 1907 r., C nr 257 z 1925 r. oraz W nr 2204 z 1928 r.

Harmonogram wydarzenia

W programie znajdą się m. in. wykłady poświęcone historii komunikacji w getcie warszawskim, przygotowane przez pracowników Muzeum Getta Warszawskiego, w tym prelekcja pt. „Nie tylko tramwaje. Komunikacja w getcie warszawskim”. Dla najmłodszych uczestników zaplanowano warsztaty edukacyjne: „Podróż przez getto oczami dziecka. Warsztaty wokół książki Adina i okna” oraz „Tramwajem przez getto”.

Miejsce: Zabytkowa hala remontowa w zajezdni tramwajowej na Woli – wejście od ul. Siedmiogrodzkiej.

Będą liczne warsztaty i prezentacje

Podróż przez getto oczami dziecka. Warsztaty wokół książki „Adina i okna”, warsztat dla dzieci 8–12 lat

Czym było warszawskie getto? Jak wyglądało życie w nim? Czy można było z niego uciec? Jak poradziła sobie w lesie mała uciekinierka z getta? Kogo tam spotkała i jakie były jej dalsze losy? Na warsztatach opowiemy historię Adiny, dziewczynki, której udało się uciec z getta. Dowiecie się jaką rolę odegrały w tej historii okna i pewna romska rodzina.

Tramwaj – niemy świadek historii warszawskiego getta, warsztat dla młodzieży

W wielu relacjach z warszawskiego getta pojawia się tramwaj – jako miejsce obserwacji przejeżdżających w nim Polaków, jako miejsce szmuglu do i z getta, jako środek komunikacji wewnątrz podzielonego miasta. Podczas warsztatów będziemy pracować
z tekstami, w których role główną odgrywa tramwaj poruszający się po getcie.

Żydzi w tramwajach warszawskich

Niewiele osób wie, że ostatnim dyrektorem tramwajów konnych i pierwszym dyrektorem tramwajów elektrycznych w Warszawie był żydowski konwertyta Maurycy (Mojżesz) Spokorny. Od roku 1903 do 1916 związany z tramwajami warszawskimi, prowadził prężnie firmę, nie zapominając o działalności filantropijnej i wspomagając wiele inicjatyw kulturalnych – w tym budowę Teatru Polskiego w Warszawie.
Innemu żydowskiemu konwertycie, Gustawowi Wertheimowi, jako sekretarzowi zarządu tramwajów przypadł w udziale zaszczyt przejęcia w dniu 11 listopada 1918 r. przedsiębiorstwa warszawskie tramwaje w ręce polskie. W 1920 r. Gustaw Wertheim wszedł w skład aparatu doradczego reprezentacji Polski na paryską konferencję pokojową. Był członkiem zarządu wielu spółek a jednocześnie działał w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym i Towarzystwie Miłośników Muzyki Symfonicznej. Tramwaje Warszawskie to nie tylko dyrekcja i zarząd. Wśród tramwajarzy żydowskich pracujących w Warszawie był motorniczy Hersz Lent, motorowy Benjamin Ejno i motorowy Josek Szpiner. Wszyscy zginęli podczas likwidacji getta warszawskiego. Za pomoc udzielaną Żydom zostali zamordowani ich polscy koledzy – tramwajarze Roman Gemza, Władysław Kubiak, Stanisław Pentecki, Józef Podkański, Józef Wojda, Stanisław Wólczyński, Stanisław Zadrożny.

Komunikacja w podzielonym mieście

Rzeczywistość okupacyjna od początku wpłynęła na funkcjonowanie komunikacji miejskiej w Warszawie. Zniszczenia taboru i infrastruktury zmuszały do korekty tras tramwajowych. Okupant szybko wprowadził segregację pasażerów w pojazdach transportu publicznego. Wydzielono osobne miejsca dla Niemców, pojawiły się też tramwaje dla Żydów. Budowa muru getta spowodowała dalsze komplikacje. Zmieniła się topografia miasta. Część dotychczasowych połączeń drogowych stała się niedostępna. W prezentacji opowiemy
o tym, jak radzili sobie z tą nową dla siebie sytuacją warszawiacy żyjący w obu częściach podzielonego miasta.

Nie tylko tramwaje. Komunikacja w getcie warszawskim

Prezentacja będzie poświęcona komunikacji na terenie getta warszawskiego. Przez większość czasu, po jego terenie kursowała tylko jedna linia tramwajowa dostępna dla Żydów. Dla uzupełnienia tej linii szybko pojawiły się liczne riksze i omnibusy konne, które docierały na ulice, gdzie nie było tramwajów. Były one nowością na warszawskich ulicach i początkowo budziły zdziwienie, później zaś stały się charakterystycznym elementem rzeczywistości getta. W prezentacji zaprezentowane będą schematy tras tramwajów i omnibusów konnych, zdjęcia archiwalne i relacje o ich funkcjonowaniu.